جوان آنلاین: حتماً شما هم شنیده‌اید ما ایرانی‌ها زیاد دارو مصرف می‌کنیم و گاهی حتی عنوان می‌شود مصرف دارو در ایران تا سه برابر استاندارد جهانی است، اما انگار همه مختصصان و همه داده‌ها این گزاره را تأیید نمی‌کنند و حتی در مواردی بر عکس ما ایرانی‌ها از متوسط جهانی کمتر دارو مصرف می‌کنیم. خلاصه‌اش این است که نسخه‌هایی که پزشکان ما می‌پیچند، منطقی نیست؛ نسخه‌هایی که برخی دارو‌ها مانند آنتی بیوتیک‌ها دوزش بالا و برخی دیگر مثل دارو‌های دیابت کمتر از استاندارد مصرف می‌شود. این یعنی کار نسخه‌نویسی پزشکان ما می‌لنگد. به همین‌خاطر هم با تصویب شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی قرار است درس نسخه‌نویسی و تجویز منطقی داروی دانشجویان دوره دکتری عمومی پزشکی در سرفصل‌های دروس دانشگاه‌های علوم پزشکی قرار گیرد.
نسخه‌های پر و پیمان پزشکان و چندین قلم دارویی که برای یک سرماخوردگی ساده که با یکی، دو روز استراحت برطرف می‌شود، آنچنان چالش‌برانگیز است که موجب شده کشورمان به بد مصرفی دارو دچار شود و حتی با مشکلاتی همچون مقاومت میکروبی مواجه شویم. حالا قرار است نسخه این نسخه‌نویسی‌های غیرمنطقی پیچیده شود. در همین راستا هم شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی در نود و سومین جلسه خود مورخ ۲ مرداد ۱۴۰۳ موضوع درس نسخه‌نویسی و تجویز منطقی داروی دانشجویان دوره دکتری عمومی پزشکی را به دانشگاه‌های علوم پزشکی جهت اجرا ابلاغ کرد.
آموزش تجویز منطقی به پزشکان
بر اساس مصوبه شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی درس نسخه‌نویسی و تجویز منطقی دارو دانشجویان دوره دکتری عمومی پزشکی را به دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ شده تا با کنترل نسخه پزشکان و تجویز منطقی دارو بتوان مصرف آن را هم منطقی کرد. در این مصوبه آمده‌است: «نحوه ارائه واحد درسی نسخه‌نویسی و تجویز منطقی داروی دانشجویان دوره دکتری عمومی پزشکی در جلسه ۹۳ شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی مطرح و مقرر شد کماکان به صورت درس انتخابی اختصاصی ارائه شود و آن دسته از دانشجویان که این درس را نگذرانده‌اند، ملزم هستند در کارگاه آموزشی مربوطه شرکت کنند و جهت فراغت از تحصیل این گروه از دانشجویان گواهی گذراندن این کارگاه الزامی است.»
اهمیت تجویز و مصرف منطقی دارو
مدیریت صحیح مصرف دارو و باید‌ها و نباید‌های مصرف آن‌ها بسیار مهم و ضروری است و غفلت در این زمینه می‌تواند مشکلات عدیده و هزینه‌های سنگینی را به دنبال داشته‌باشد.
سیدحیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو ضمن اشاره به چالش‌های اصلی تجویز و مصرف منطقی دارو در ایران، بر لزوم منطقی‌سازی مصرف دارو و ارتقای فرهنگ مصرف آن در جامعه تأکید می‌کند و می‌گوید: «تجویز و مصرف منطقی دارو از موضوعات حائز اهمیت در نظام سلامت به حساب می‌آید، از این‌رو ضرورت دارد که از جهات مختلف مورد توجه و ارزیابی قرار گیرد.»
طبق توضیحات وی میانگین تجویز اقلام دارویی در نسخه‌ها بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی حدود ۲ تا ۵/۲ قلم دارو باید باشد، در کشور ما این تعداد بعد از شیوع بیماری کرونا به ۶/۳ قلم دارو رسیده‌است.
به گفته رئیس سازمان غذا و دارو مصرف خودسرانه دارو در کشور بالاست و بیماران یا همراهانشان با اصرار فراوان خواهان نوشتن دارو در نسخه یا خرید بدون نسخه از داروخانه دارند و دارو‌های آنتی‌بیوتیک و در بین آن‌ها آموکسی‌سیلین، دومین دارو از نظر مصرف عددی در کشور است که منطقی نیست و باعث مقاومت میکروبی بدن می‌شود.
تا اینجای کار و بنا بر اظهارات رئیس سازمان غذا و دارو می‌توان فهمید چالش اصلی ما تجویز غیرمنطقی داروهاست و مدیریت تجویز دارو از مطب‌ها و نسخه پزشکان آغاز می‌شود. حالا به سراغ پرسش نخست برویم و ببینیم آیا واقعاً میزان مصرف دارو در کشور ما بالاست؟
سرانه پایین مصرف دارو در ایران
سعید کریمی، معاون درمان وزارت بهداشت با رد ادعای مصرف بالای دارو در کشور به موضوع مصرف منطقی دارو و آنتی‌بیوتیک اشاره می‌کند و می‌گوید: «گفته می‌شود در کشور میزان مصرف دارو بالاست، در حالی که این موضوع درست نیست. سرانه مصرف دارو در ایران کمتر از ۶۰ دلار است در حالی که در اکثر کشور‌ها ۵۰۰ دلار است و این به دلیل قیمت ارزان دارو نیست.»
از نگاه معاون درمان مسئله این است که یک سوم مردم دارو‌های اساسی خود را درست و به موقع استفاده نمی‌کنند. به عنوان مثال در بیماران دارای فشار خون بالا و دیابت دارو درست و به میزان تجویز شده مصرف نمی‌شود. از سوی دیگر مردم خودسرانه آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند. بنابراین مهم این است دارو‌های اساسی در چارچوب و زمان درست مصرف شوند و دارو‌های آنتی‌بیوتیک که عوارضی همچون مقاومت به درمان را سبب می‌شوند با نظر پزشک مصرف‌شده و از مصرف خودسرانه اجتناب شود.
الناز ذوقی، سرپرست امور خدمات بستری و سرپایی سازمان غذا و دارو هم با تأکید بر اینکه مصرف برخی دارو‌ها از جمله دارو‌های دیابت در ایران پایین است، می‌افزاید: «بی‌اطلاعی افراد از ابتلا به بیماری دیابت، کم‌توجهی بیماران شناسایی‌شده به درمانشان و مراجعه نکردن به پزشک و مصرف نکردن دارو‌های این حوزه، از جمله مواردی است که موجب پایین‌بودن مصرف این دسته از دارو‌ها در ایران است.»
وی با اشاره به مصرف بی‌رویه دارو‌های آنتی‌بیوتیک هم می‌گوید: «مصرف و تجویز دارو‌های آنتی‌بیوتیک در ایران منطقی نیست و بنا بر اعلام سازمان بهداشت جهانی، بیش از سه برابر میانگین مصرف جهانی است، که عواقب متعددی در پی خواهد داشت.»
به گفته سرپرست امور خدمات بستری و سرپایی سازمان غذا و دارو گفت: مصرف غیر منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها، موجب افزایش غیر‌ضروری هزینه‌های درمان، افزایش عوارض جانبی، تداخلات دارویی و از همه مهم‌تر بروز میکرو ارگانیسم‌های مقاوم می‌شود و در نهایت، منجر به مقاومت بیمار در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها خواهد شد.
منطقی‌سازی مصرف با کمک راهنما‌های بالینی و استانداردها
به نظر می‌رسد فرهنگ‌سازی میان مردم و از آن‌ها مهم‌تر در بین پزشکانی که برای همین مردم نسخه می‌پیچند، مهم‌ترین راهکار برای منطقی کردن تجویز و مصرف داروست. همچنان که گنجاندن واحدی درسی برای منطقی کردن مصرف دارو می‌تواند اقدام مثبتی در این زمینه باشد. علاوه بر این، راهنما‌های بالینی هم می‌تواند گام مؤثری در مدیریت فضای منطقی‌سازی مصرف دارو باشد. معاون درمان وزارت بهداشت با اشاره به اهمیت نوشتن استانداردها و راهنما‌های بالینی و الزام به استفاده از استانداردها تأکید می‌کند: «تدوین استاندارد در این دوره به عنوان یک رکورد محسوب می‌شود. تاکنون نزدیک به هزارو ۵۰۰ استاندارد و راهنمای بالینی نوشته‌شده که ۵۷۰ مورد آن در این دوره تدوین و ابلاغ شده‌اند.»
به گفته وی الزام به استفاده از این دستورالعمل‌ها مورد تأکید بوده و همگی باید به اجرای آن‌ها پایبند باشند. این دستورالعمل‌ها با کمک انجمن‌های مختلف پزشکی، اعضای بورد‌های تخصصی و افراد صاحب‌نظر و متخصص تدوین و به محیط ابلاغ شده‌اند.
